Dini radikalizmin yayılmasına, nifrətin, düşmənçiliyin təbliğinə, vətəndaş qarşıdurmasına qarşı mübarizədə hərtərəfli fəaliyyət proqramı hazırlanmalıdır
Din həmişə siyasi məqsədlər üçün istifadə olunub. Tarix boyu din şüarları altında müharibələr, ərazilərin zəbt edilməsi, dövlətlərin məhv edilməsi, mədəniyyətlərin məhv edilməsi ört-basdır edilib. Müasir dünyada dindən həm də siyasi və korporativ maraqların həyata keçirilməsi, xarici siyasət məqsədlərinin həyata keçirilməsi, ideoloji ekspansiya vasitəsi kimi istifadə olunur.
İnformasiya texnologiyalarının, internetin, sosial şəbəkələrin, sürətləndirilmiş mesajlaşmanın, kütləvi kommunikasiyanın inkişafı dövründə dini anlayışlar vasitəsilə insanların şüuruna təsir etmək, ictimai hisslərlə manipulyasiya etmək imkanları genişlənib.
İnternetin və sosial şəbəkələrin Azərbaycan seqmenti də bu mənada istisna deyil. Təəssüflə qeyd etməliyik ki, bəzən bu məkan xarici mərkəzlər tərəfindən xarici dövlətlərin maraqlarını təbliğ etmək üçün istifadə olunur. Eyni zamanda, bu, çox vaxt leytmotivi “dini-mənəvi dəyərlərin qorunması”, “İslamın saflığı uğrunda mübarizə”, “şərlə barışmamaq”, “despotizmə qarşı üsyan” və s. üzərində qurulan rəvayətlərin ardıcıl olaraq kütləvi şüurlara yeridilməsi yolu ilə həyata keçirilir.
Siyasi İslamın bəzi apologetləri müsəlman dininin fəlsəfəsini sərbəst və subyektiv şəkildə şərh edərək, antik dövrün tarixi hadisələrini şərh edərək, onları bu günə qədər ekstrapolyasiya etməyə və bununla da cəmiyyəti parçalamağa, dövlət orqanlarına tabe olmamağa yönəlmiş hərəkətlərə haqq qazandırmağa çalışırlar.
Radikallar çox vaxt müəyyən sosial qrupların narazılığından, səhv və yanlış hesablamalardan, yaxud bəzi məmurların, siyasətçilərin, deputatların diqqətsiz bəyanatlarından və s. istifadə edirlər. Əksər hallarda sosial şəbəkələrdən vətəndaşları qeyri-qanuni dövlət əleyhinə addımlara səfərbər etmək üçün istifadə olunur.
2018-ci ildə biz artıq dini radikalların cilovsuz təbliğatının ölkədə az qala necə sabitliyin pozulmasına gətirib çıxardığının şahidi olduq. Belə ki, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin sabiq başçısı Elmar Vəliyevin həyatına qəsd edən Yunis Səfərovu “qəhrəman” edən ekstremist təfəkkürlü qruplar sosial şəbəkələr vasitəsilə ölkənin müxtəlif şəhərlərində ağır cinayətdə təqsirləndirilən şəxslə həmrəyliyə çağırış edirdilər.
Eyni zamanda, bu kampaniya xaricdən, xüsusən də İranda sığınacaq tapmış azərbaycanlı “ilahiyyatçı-təbliğatçılar” tərəfindən fəal şəkildə stimullaşdırılırdı. Bu ideoloji təxribatın nəticəsi Gəncədəki iğtişaşlar oldu ki, onun da qurbanları xidməti vəzifələrini yerinə yetirən iki polis əməkdaşı oldu. Təbii ki, vəhşiliklərin təşkilatçıları və fəal iştirakçıları tutuldu və cəzalandırıldı. Eyni zamanda mənfur təbliğatın qurbanına çevrilmiş gənclər də dəmir barmaqlıqlar arxasına düşdülər.
Hər il müsəlman təqvimi ilə Məhərrəm ayının başlanması ilə, xüsusilə də Aşura ərəfəsində və günündə Azərbaycan seqmentində radikal dini təbliğat xüsusilə güclənir. Bu müddət ərzində digər müsəlman ölkələrində özlərinə işgəncələr əks etdirən kütləvi yas yürüşlərinin videogörüntüləri təkrarlanır və onların öz ölkələrində də eyni şeyi etmək ideyası şüuraltı şəkildə azərbaycanlı dindarlara çatdırılır.
Aşura hadisələrinin kütləviliyini təmin etməyə çalışan xaricdəki müəyyən siyasi mərkəzlər və onların Azərbaycandakı əlaltıları Azərbaycan dövlətinə “güclərini” göstərməyə və bu yolla onun siyasətinə təsir göstərməyə, onu öz maraqlarını nəzərə almağa məcbur etməyə, cəmiyyətimizin dünyəvi əsaslarını pozmağa çalışırlar.
Ümumiyyətlə, fanatizmin, cəhalətin aşılanması Azərbaycan əhalisini zombiləşdirmək, onu xarici dövlətlərin siyasətinin aparıcı qüvvəsinə çevirmək məqsədi daşıyır və bu fəaliyyət uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycanın müstəqilliyi üçün real təhlükədir. Təbii ki, əgər dövlət qətiyyətli tədbirlər görməsə və cəmiyyətin mütərəqqi hissəsi bu addımları dəstəkləməsə.
Dini zəmində hazırlanmış çirkin PR texnologiyalarının müəllifləri cəmiyyətdə sosial dözümsüzlük, düşmənçilik, cəhalət səpmək məqsədi daşıyan mənəviyyatı qorumaq adı altında daha incə və kamuflyajlı vasitələrdən də istifadə edirlər.
Bu yaxınlarda bir “mütəfəkkir” ailəsi ilə birlikdə çimərliklərə üz tutan kişiləri təhqir etdi və cinsiyyətə görə ayrıca çimərliklər yaratmağı təklif edib. Azərbaycanın yüz il əvvəl gender bərabərliyini tanıdığını və Avropanın bir çox ölkələrindən daha tez qadınlara səsvermə hüququ verdiyini nəzərə alsaq, bu təklif çox heyrətamiz səslənir. Bu cəhalətçinin bəd niyyətli “təşəbbüsü”nü dəstəkləyən “silah yoldaşları” da tapıldı. Nə yaxşı ki, prokurorluq vaxtında işə qarışaraq “əxlaq keşikçiləri”ni başa saldı və onlar dövlətin sərt reaksiyasını görərək “səhvlərini etiraf etdilər”.
Ancaq görünən odur ki, dini radikalizmin yayılmasına, nifrətin, düşmənçiliyin təbliğinə, vətəndaş qarşıdurmasına qarşı mübarizədə hərtərəfli fəaliyyət proqramı hazırlanmalıdır. Çünki dini radikalların Azərbaycanın Böyük Britaniyadakı səfirliyinə hücumundan göründüyü kimi, ölkəmizin dünyəvi yolla inkişafının əleyhdarları artıq təxribatın yeni müstəvisinə qalxır və dövlətin diplomatik nümayəndəliklərinə hücuma cəsarət edirlər.
Təbii ki, bu xoşagəlməz hadisədə Britaniya hakimiyyətinə suallar var. Onların öz ölkələrində dözümsüzlük zəminində zorakılığa görə təqib olunan ünsürlərə hədsiz “tolerantlıq” göstərmələri, onlara sığınacaq, fəaliyyət üçün şərait yaratmaları bu radikalların cəzasız qalmasına və diplomatik nümayəndəliyə qarşı cəsarətli hücuma keçməsinə şərait yaratdı. Aydındır ki, Londondakı səfirliyə hücumdan sonra Azərbaycanın digər dövlətlərdəki diplomatik nümayəndəliklərinin təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi üçün tədbirlər görüləcək.
Elə dövlətlər var ki, xaricdəki səfirlikləri, digər nümayəndəlikləri və vətəndaşları üçün səmərəli şəkildə müdafiə və təhlükəsizlik sistemi qurmuşlar. Yəqin ki, Azərbaycan bu təcrübədən istifadə edəcək. Bunlar texniki məsələlərdir və həll edilə bilər.
Ölkə daxilində dini radikalların ictimai həyata təsirini dayandırmaq daha çətin olacaq. Təbii ki, burada təkcə cəza tədbirləri kifayət deyil. Burada əhalini maarifləndirmək, onu populist təbliğatdan qorumaq, İslam dininin zorakılıq, düşmənçilik, nifrət, parçalanma gətirmədiyini, əksinə onun dəyərlərinin xeyirxahlıq, sevgi, şəfqət, mərhəmət, maarifləndirmə, qayğıkeşlik olduğunu izah etmək üçün sistemli iş lazımdır.
Təəssüf ki, dini maarifləndirmə baxımından Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, onun Qazılar Şurası, nüfuzlu ilahiyyatçılar kimi strukturlar hələ də geri qalır. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi son vaxtlar müxtəlif dini icmalara maliyyə yardımı paylayır. Lakin onların da işinin səmərəliliyi gözə dəymir. Məscidlərdəki icmaların fəaliyyəti təkcə bu strukturların işləri ilə məhdudlaşmamalı, ətrafda yaşayan əhalinin həyatı ilə maraqlanmaları vacibdir.
Məsələn, son vaxtlar bir müsəlman ölkəsindən dəstək alan müəyyən dindar qrupları müxtəlif bölgələrə səfər edərək şəhid ailələrinə maddi yardım göstərirlər. Bununla da həmin qruplar gələcəkdə müəyyən siyasi məqsədlərin həyata keçirilməsini göz önünə gətirərək özlərini təbliğ edir və dolayısı ilə özlərinə sosial baza yaradırlar. Axı, yerli dini və vətəndaş icmaları da şəhid ailələrinə, əlillərə və müharibə veteranlarına daimi qayğı göstərə bilər.
Dövlət nə qədər müavinət təyin etsə də, insanların, xüsusən də çoxuşaqlı ailələrin əlavə yardıma həmişə ehtiyacı var və yerli icmalar belə ailələri qəyyumluq altına ala bilər. Məscid və ziyarətgahlarda könüllü ianələr, vətəndaşların və biznes strukturlarının digər xeyriyyə yardımları hesabına aztəminatlı ailələrə dəstək olmaq mümkündür.
Belə işlərin əhəmiyyətini ölkənin nüfuzlu din xadimləri izah edə bilərlər. Açığı, ölkə telekanalları dini və maarifləndirici verilişlərə daha çox diqqət yetirməli, İslamın tarixi, fəlsəfəsi, dəyərlərinə dair silsilə verilişlər hazırlamalıdır. Ola bilsin ki, xüsusi dini-maarifçilik kanalı yaratmaq, orada İslam dini haqqında maarifləndirici filmlər göstərmək, cümə günləri ölkənin böyük məscidlərindən nüfuzlu müsəlman din xadimlərinin moizələrindən canlı yayımlar təşkil etmək məntiqlidir.
Eyni zamanda, “YouTube” kanallarının və digər sosial şəbəkələrin monitorinqinin aparılması və buna uyğun olaraq, Azərbaycan ərazisində digər İslam cərəyanlarının və digər dinlərin nümayəndələrinə qarşı qeyri-müəyyənliyin, dözümsüzlüyün təzahürləri və ya təbliğatı hallarının üzə çıxarılması, yəqin ki, məqsədəuyğun olardı.
Bəli, internet məlumatların miqdarı baxımından ərazi baxımından qeyri-məhdud və sonsuzdur və siz hər şeyi izləyə bilməzsiniz. Bununla belə, düzgün təşkil edilmiş dini və maarifləndirici fəaliyyət dindarları İslamın təhrif olunmuş zərərli təsirlərindən əhəmiyyətli dərəcədə qoruya bilər. Əsas odur ki, bu istiqamətdə düzgün strategiya hazırlansın və bu, hökumət, parlament, ictimaiyyət nümayəndələrinin, din xadimlərinin, ilahiyyatçıların, medianın birgə fəaliyyəti nəticəsində mümkündür.
Ümumiyyətlə, əsası 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucuları tərəfindən qoyulmuş dövlətimizin dünyəvi konstitusiya quruluşunun qorunması hər bir şüurlu ölkə vətəndaşının vəzifəsi olmalıdır. Şayiələrə, yalançı təbliğata boyun əyməyən, ona yeridilən məlumatı və ya məzmunu tənqidi dəyərləndirən, müəyyən sahədə səriştəsi, müsbət reputasiyası olan mötəbər insanları dinləyən hər kəs özünü, yaxınlarını zərərli ideoloji təsirlərdən qoruya bilər.