Ukrayna Parlamenti yetərsaysız qalır: kimisi vətən xaini olduğuna görə mandat itirdi, kimisi rüşvətə görə tutuldu, kimisi mandatdan qurtuluş yolu axtarır
Ukrayna Parlamentində deputatların sayı azalır. Lakin hərbi vəziyyət dövründə deputat korpusunun sıralarını seçki keçirməklə artırmaq mümkün deyil. UNİAN müharibə zamanı deputatların hara “yoxa çıxdığını” və neçə parlamentarinin Ali Radanın legitimliyini qoruduğunu araşdırıb. AYNA sözügedən araşdırmanı istinadla təqdim edir:
2023-cü ilin ikinci yarısında Ukraynada seçkilərin keçirilməsinin zəruriliyi barədə tez-tez eşidilirdi. Lakin...
Genişmiqyaslı müharibədən əvvəl ekspert mühiti hesab edirdi ki, Ali Radanın hazırkı çağırışının müddətini başa vurmaq ehtimalı azdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Ukrayna Parlamentinin hazırkı deputatlarının səlahiyyət müddəti 2023-cü ilin payızında başa çatdı. İndi deputatların səlahiyyət müddəti faktiki olaraq uzandı. Ola bilsin ki, Ukrayna tarixinin ən uzun Ali Rada çağırışı bu çağırış olacaq. Çünki Rusiyanın işğalı və Ukraynada hərbi vəziyyətin tətbiqi ilə əlaqədar seçkilərin keçirilməsi mümkün deyil. Ona görə də 2023-cü il oktyabrın 29-da baş tutmalı olan yeni parlament seçkisi baş tutmadı.
"Ukrayna Konstitusiyası açıq şəkildə qeyd edir ki, Ali Radanın səlahiyyətləri hərbi vəziyyətin sonuna qədər davam etməlidir. Hərbi vəziyyət başa çatdıqdan sonra parlament seçkiləri keçirilə bilər və bundan sonra səlahiyyətlər yeni seçilmiş Ali Radaya keçəcək", “Penta” Tətbiqi Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri - Vladimir Fesenko qeyd edib.
Bununla belə, onun sözlərinə görə, müharibə uzanarsa və “aşağı intensivlikli” döyüşlərə çevrilərsə, Ukraynanın müttəfiqlərinin dövlətin demokratikliyini və hökumətin legitimliyini təsdiq etmək üçün seçkilər keçirməyə təşviq etməyə çalışacağını istisna etmək olmaz.
Legitimliklə yanaşı, Ukrayna Parlamentinin sürətlə deputatlarını itirməsi baxımından da seçkilər lazımdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Ali Radanın konstitusiya tərkibi 450 xalq tərəfindən seçilmiş nümayəndədən ibarətdir. Bununla belə, hələ tam miqyaslı işğaldan əvvəl parlamentdə iyirmidən çox yer boş idi. Fakt budur ki, iyirmi altı deputatın seçilməli olduğu majoritar dairələrə malik icmalar işğal edilib. Başqa bir rayonda planlaşdırılmış əlavə seçkilər keçirilmədi - genişmiqyaslı işğal onların qarşısını aldı. Beləliklə, 2019-cu ildə cəmi 424 xalq deputatı seçilib.
Xainlər və "Monako Batalyonu"
2022-ci il fevralın 24-dən sonra parlamentarilərin sayı azalmağa davam edib. Xüsusilə, hazırda Ukraynada qadağan edilmiş Rusiyayönlü Deputatlar Şurasının "Müxalifət Platforması" Partiyasının təmizlənməsi ilə əlaqədar partiyanın deputatlarının 11-inin mandatları alınıb. Onların arasında: Mariupolun müdafiəçiləri Vadim Rabinoviç və Renat Kuzminin Rusiya əsirliyindən qaytarılması müqabilində Moskvaya verilən vətənə xəyanətdə təqsirləndirilən Viktor Medvedçuk Ukrayna vətəndaşlığından məhrum edilərək axtarışa verilib. Eyni siyahıda bu yaxınlarda Moskva vilayətində Ukrayna xüsusi xidmət orqanları tərəfindən aradan götürülən Taras Kozak, Oleq Voloşin və İlya Kiva da var.
Digər Rusiyapərəst personaj Nestor Şufriç də vətənə xəyanətdə şübhəli bilinib və zaminə buraxılmadan həbs edilib. Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, o, istintaqda olduğu müddətdə və istintaq təcridxanasında olduğu müddətdə Ali Radanın Söz Azadlığı Komitəsinin sədri vəzifəsində qalıb. Bu yaxınlarda nəhayət ki, bu vəzifəni itirib, amma hələ də xalq deputatıdır...
Xaricdə, deyirlər ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində Nataliya Korolevska ilə əri və “Müxalifət Platforması” fraksiyasından olan həmkarı Yuri Solodla birlikdə kef edirlər.
2020-ci ildə Viktor Medvedçukun başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində Moskvaya səfər edən Tetyana Plaçkova deputat mandatını “ailə şəraitinə görə” təhvil verib. Və həmin vaxt Rusiya Federasiyasının artıq Ukrayna ərazisinin bir hissəsini işğal etməsinə baxmayaraq, “Ukraynalı nümayəndələr” Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının sədri və Rusiya deputatları ilə görüşüblər.
Yeri gəlmişkən, sözügedən səfərdə parlamentdə özünü hələ də əla hiss edən Oleksandr Koltunoviç də görünüb. Eləcə də keçmiş “Müxalifət Platforması”nın qalan nümayəndələri... Onların arasında “rus dünyasının” adi həvəskarlarından uzaq olanlar – Yuri Boyko, Mykola Skoryk, Sergey Lyovoçkin, İqor Abramoviç və başqaları var.
Məsələn, Lyovoçkin parlament fəaliyyətini bəhanə edərək Vyana və Nitsaya getməyi xoşlayır. Şayiələrə görə, o (təkcə o deyil) Ukraynadan daha çox xaricdə olur. Xüsusilə, Rusiya Federasiyasının tam miqyaslı işğalı başlamazdan əvvəl Ukraynanı tərk edən Abramoviç demək olar ki, hər zaman Fransada yaşayırdı. Ali Radanın sessiyalarına gələn belələrini mediada “Monako batalyonu” adlandırırdılar.
Qalmaqallar, intriqalar, araşdırmalar
Ancaq qalmaqallı xəbərlərlə gündəmə gələnlər təkcə Ukraynada qadağan olunmuş “Müxalifət Platforması”ndan olan deputatlar deyillər. Əgər Ali Rada “satqınlar”, “ilin ifşası”, “ilin rüşvəti” nominasiyalarını irəli sürə bilsəydi, o zaman onların sayı çox olardı.
Belə ki, “Regionlar Partiyası”nın keçmiş üzvü və IX çağırış Ali Radanın deputatı Andrey Derkaç dövlətə xəyanət və cinayət təşkilatında iştirakda ittiham olunub. Daha sonra o, Ukrayna vətəndaşlığından və deputat mandatından məhrum edilib. Əvvəllər "Xalqın Xidmətçisi" fraksiyasında olan, indi isə fraksiyası olmayan Aleksandr Dubinski isə həbsdədir.
“Xalqın Xidmətçisi”nin deputatı Oleksandr Truxinin qalmaqallı əhvalatı iki il əvvəl onun iştirakı ilə baş verən yol qəzasında altı nəfərin xəsarət alması ilə başlayıb. Xalqın seçdiyi deputatın sükan arxasında olmaması ilə bağlı yalan söyləməsini hələ də xatırlayırıq. Və onun “Buyurun, mən sakitcə meşəyə gedəcəm” ifadəsi artıq memə çevrilib.
Sonda o, istintaqla sövdələşməyə razılaşıb və 150 min dollar təklif edərək polis əməkdaşına rüşvət verməyə cəhd etdiyini etiraf edib. Və məhz bu rüşvət təklifinə görə Truxin “Dronlar ordusu”na 6 milyon qrivna köçürməlidir. Eyni zamanda, deputat səlahiyyətlərin ləğvi ilə bağlı bəyanat yazıb və mandatından məhrum edilib.
Ümumilikdə rüşvətlə bağlı hekayələr bu il bir-birinin ardınca ortaya çıxdı. “Xalqın Xidmətçisi”ndən olan deputat Lyudmila Marçenko məhəlləsinin həyətində hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının peyda olması ilə sərhədi keçmək icazəsi alqı-satqısı üçün aldığı pulu daş hasarın üstündən atarkən yaxalanıb. Bu iş məhkəməyə verilib və Marçenkonun fraksiya üzvlüyü ləğv edilib.
Şübhə ilə bağlı “Xalqın Xidmətçisi”nin digər nümayəndəsi Andrey Odarçenko da var. İstintaqın məlumatına görə, o, Ukraynanın Yenidənqurma və İnfrastrukturun İnkişafı üzrə Dövlət Agentliyinin məmuruna kriptovalyuta ilə rüşvət verməyə cəhd edib.
Digər deputat, “Gələcək Naminə” parlament qrupunun üzvü Sergey Labazyuk Baş nazirin Ukraynanın yenidən qurulması üzrə müavininə – Ukraynanın icma inkişafı, ərazilər və infrastruktur nazirinə və Baş nazirə rüşvət təklif etməkdə şübhəli bilinir.
Bütün bu hekayələrdə hələ də vəzifədə olan xalq deputatlarının mandatsız qalması an məsələsi ola bilər. Belə görünür ki, müharibə illərində açıq-aşkar zəif çıxış edən bütün xalq tərəfindən seçilmişlər deputat mandatlarını doldurmalıdırlar. Ancaq bir neçə "amma" var ...
İtirilmiş motivasiya
"Mənim üçün səlahiyyətlərin vaxtından əvvəl dayandırılması ilə əlaqədar Ali Radada deputatların sayının azalması səslərin toplanmasına və qanun layihələrinin icrasına cavabdeh olan şəxsə gəldikdə, həqiqətən də zərbədir", - "Xalqın Xidmətçisi" fraksiyasının rəhbəri David Araxamiya bu yaxınlarda televiziya verilişlərindən birində bildirib.
Onun sözlərinə görə, hələ də kifayət qədər çox insan parlamenti tərk etmək istəyir: "Amma biz buraxmırıq. Deyirik ki, buna imkan verməyəcəyik... Çünki insanlar sona qədər oturub dövlət üçün lazım olan qanunları qəbul etməlidirlər”.
“Siyasət” Analitik Mərkəzinin prezidenti, “Ukrayna Gələcəyin İnstitutu”nun eksperti İqor Popov qeyd edib ki, ölkədə parlamentin və parlamentarizmin rolunun çox yüksək olduğu şəraitdə belə, mandatından imtina etmək istəyənlərin sayı çox olur: “Bu, Ali Rada üçün təhlükə deyil, sadəcə yetərsayın toplanması üçün problemlər yaradır. Kimsə ezamiyyətdə olanda, kimsə xəstələnəndə, kimisə gəzintiyə çıxanda lazım olan qanun layihələri üçün 226 səs toplamaq həqiqətən problemdir”.
"Bu, bütün çağırış Ali Radanın sistem problemidir. Parlament seçkilərindən sonra şərti olaraq üç yüz nəfər koalisiyaya yazılır və müddətin ortasında, yarıdan çoxu artıq müxalifətdə olurlar. Bu, ona görə baş verir ki, deputatlar məsuliyyət daşımaq istəmirlər. Amma onlar həm də müəyyən komitə və qruplarda olmağın üstünlüklərini əldən vermək istəmirlər”, - ekspert qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, məsələ hökumətə etimad/etimadsızlıq səsverməsi ilə həll edilə bilər: “Sadə sözlə desək, hökumətin dəstəyini müdafiə edənlər hakimiyyətdir. Və 226 səs alınmazsa, o zaman hökumət dəyişdirilməlidir. Amma məsələ burasındadır ki, hərbi vəziyyət zamanı bunu etmək mümkün deyil".
Analitikin sözlərinə görə, deputatlıqdan getmək istəyənləri başa düşmək olar: "Məsuliyyətlə səlahiyyətlər arasında uyğunsuzluq var. Səlahiyyətlər azaldılır, üstəlik, bəyannamələrin qaytarılması, xaricə səfərlə bağlı fəsadlar var... Onlarla deputata qarşı cinayət işi var ki, onlar da araşdırılmır, donmuş vəziyyətdədir... Vaxtilə kimsə müəyyən sənaye sahələrinin maraqlarını lobbi etmək üçün lobbiçilik işinə görə Ali Radaya getdi. İndi isə hərbi vəziyyət şəraitində bu motivasiya yoxdur”.
Parlament legitimliyinin hüquqi nüansları
“Amma tək motivasiya deyil... Hazırda vəziyyət elədir ki, Ukraynada qadağan olunmuş “Müxalifət Platforması” fraksiyasının nümayəndələrinin yerinə siyahıda olan növbətilər gəlmir. Hələ bu ilin martında Mərkəzi Seçki Komissiyası qeyd etmişdi: "Prosedura uyğun olaraq, “Müxalifət Platforması”ndan növbəti namizədlərin dəyişdirilməsi, yəni seçilmiş xalq deputatları tərəfindən tanınması həyata keçirilməlidir. Bununla belə, MSK-nın fəaliyyətinə qadağa qoyulub. OPZZ-nin məhkəmə qərarı ilə verilməsi Mərkəzi Seçki Komissiyasının müvafiq qərar qəbul etməsini qeyri-mümkün edən haldır”. Yəni ki, qadağan olunmuş partiyanın deputatlarının mandat layihəsini hazırlaması və mandat layihələrini majoritarların hazırlaması nəticəsində Ali Radanın deputatlarının sayı azalır”, - politoloq əlavə edib.