Hə, yoxsa yox: Tehran nəyin daha vacib olduğuna qərar verməyə məhkumdur
İran xarici investisiyalardan istifadə etməklə Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin bir hissəsi kimi Rəşt-Astara dəmir yolunun tikintisini sürətləndirəcək. Bu planları İran parlamentinin tikinti komitəsinin üzvü Sudeif Bədri açıqlayıb.
Onun sözlərinə görə, İran Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərini təkmilləşdirməyi və bu dəhlizlər vasitəsilə tranziti intensivləşdirməyi planlaşdırır. Əlavə edib ki, İran yaxın aylarda Ərdəbil-Miana, Ərdəbil-Parsabad və Biləsuvar dəmir yolu xətlərinin tikintisi üçün özəl sektordan da istifadə etmək niyyətindədir.
Xatırladaq ki, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin təməli 2000-ci il sentyabrın 12-də Rusiya, İran və Hindistan arasında imzalanmış hökumətlərarası saziş əsasında qoyulub. Dəhlizin yaradılmasında məqsəd Hindistandan Rusiyaya yüklərin çatdırılma müddətini azaltmaqdır (hazırkı marşrut üzrə çatdırılma müddəti 6 həftədən çoxdur, Şimal-Cənub vasitəsilə - 3 həftə nəzərdə tutulur).
Azərbaycan dəmir yollarını İran dəmir yolu şəbəkəsi ilə dəhliz daxilində birləşdirmək üçün 2019-cu il martın 6-da Qəzvin-Rəşt dəmir yolu (175 km) istifadəyə verilib. İndi İran ərazisində Rəşt-Astara dəmir yolu xətti çəkilməlidir.
2023-cü il mayın 17-də Rusiya ilə İran arasında İranın şimal-qərbindəki Gilan vilayətində Rəşt-Astara dəmir yolunun tikintisinə dair saziş imzalanıb. Təxminən 163 km uzunluğunda olan Rəşt-Astara dəmir yolu xəttində 9 stansiya tikilməlidir. Razılaşmaya əsasən, Rusiya tərəfinin bu dəmir yolunun tikintisinə 1,6 milyard avro xərcləməsi gözlənilir.
Bu illər ərzində bəzi müşahidəçilər qeyd ediblər ki, İran çətin ki, Azərbaycan üzərindən Rusiya ilə birbaşa dəmir yolu əlaqəsini təmin etməyə həvəs göstərsin. Sanki Tehran hakimiyyəti şimal tərəfdaşlarına tam etibar etmir və buna görə də Rəşt-Astara hissəsinin tikintisini qəsdən ləngidir. Bu, nə dərəcədə doğrudur? Əgər əvvəllər İran hakimiyyətinin belə münasibəti olsaydı, indi nə dəyişib?
AYNA.AZ-ın suallarını tanınmış ekspertlər cavablandırıblar.
Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, politoloq Rasim Musabəyov:
“Son 20 ildə İranın bu layihənin həyata keçirilməsini sürətləndirməkdə o qədər də həvəs göstərməməsi faktı müşahidə olunur. Çox bəyanatlar oldu, çox danışıldı, amma çox az iş görüldü. Yaxşı, onlar dəmir yolunu Rəştə qədər uzadıblar və indi həm dəniz nəqliyyatından istifadə edirlər ki, Xəzər vasitəsilə Rusiya ilə Mahaçqalaya və Olyaya, həm də Azərbaycan vasitəsilə Rusiya ilə quru əlaqəsindən istifadə edirlər.
Bəs bu günə qədər yüklərin daşınması Azərbaycan üzərindən həyata keçirilməyibmi? Bəli, bizim vasitəmizlə. Onlar sadəcə olaraq konteynerləri ağır yük maşınlarında Astaraya daşıyıb, orada Azərbaycanın dəmir yolu platformalarına daşıyıb, daha sonra Azərbaycan ərazisindən keçərək Rusiyaya, yaxud Azərbaycan vasitəsilə Gürcüstan limanlarına daşıyıblar.
Deməli, İranın Rusiya ilə əlaqəsi hələ də ya dəniz, ya da Azərbaycan üzərindən həyata keçirilirdi. Və bu mənada, Rəşt-Astara filialı, ümumilikdə, sadəcə olaraq, daşımaları sürətləndirəcək və o, multimodal olmaqdan çıxacaq və birbaşa dəmir yoluna çevrilə bilər.
Düşünürəm ki, çox şey İranın sanksiyalar rejimindən çıxıb-çıxmayacağından asılı olacaq. Əgər belə olarsa, o zaman düşünürəm ki, bir çox layihələr onların həyata keçirilməsinə təkan verəcək. Dünyaya açıla biləcək İranın həqiqətən də dəmir yolu da daxil olmaqla kommunikasiyaya ehtiyacı olacaq”.
İsrailli iranşünas və jurnalist Mixail Borodkin:
“Belə görünür ki, İran həqiqətən də, Azərbaycanın Şimal-Cənub dəhlizinin əsas halqasına çevrilməsini istəmədiyi üçün Rəşt-Astara dəmir yolunun tikintisini gecikdirib. Nisbətən bu yaxınlarda Gilandan olan deputatlar bu layihənin həyata keçirilməsinə etiraz edərək, dəmir yolunun tikintisinin ətraf mühiti məhv etdiyini bildiriblər. Açığı, bu, sadəcə bir bəhanə idi və əslində onlar sadəcə olaraq yolu çəkmək istəmirdilər.
Tehran onun üçün nəyin daha vacib olduğuna qərar verməyə məcburdur - bu dəmir yolu hissəsinin mövcudluğundan iqtisadi fayda, yoxsa onun olmamasından siyasi fayda. Rusiya İrandan ticarət imkanlarını genişləndirmək üçün layihəni tez bir zamanda başa çatdırmağı tələb edir. İranın Hindistan kimi digər tərəfdaşları da bu dəhlizdə maraqlıdır. Lakin İran rejimi ehtiyat edir ki, Azərbaycan Rusiya ilə İran arasında mal axınına nəzarət edə bilər.
Eyni zamanda, İran təbliğatçıları son vaxtlar Azərbaycana münasibətdə yumşalıblar, çünki Tehran nəhayət ki, hədə və təhqirlə öz maraqlarını təmin edə bilməyəcəklərini anlayıb. Əgər İran rejimi həqiqətən də, Azərbaycanla hücumlardan mehriban qonşuluğa keçməyə qərar veribsə, o zaman Rəşt-Astara dəmir yolunun çəkilişində real irəliləyiş görəcəyik”.