Maraqlı mənzərə: dollar depozit bazası niyə azalır?
Mütəxəssislərin fikrincə, Azərbaycanda milli valyutanın sabitliyi, manat əmanətləri üzrə faiz dərəcələrinin artması və kapital ixracatının çoxalması bank əmanətlərinin dollarlaşma səviyyəsini aşağı salıb. Bu ilin yanvar ayının sonundan etibarən ölkədəki ümumi depozit bazası 1 milyard 211 milyon 200 min manat və ya keçən ilə nisbətən 5,5% artaraq 23 milyard 189 milyon 300 min manat təşkil edib.
Milli valyutadakı əmanətlər 10 milyard 99 milyon 800 min manat təşkil edib ki, bu da keçən ilin hesabat dövrü ilə müqayisədə 2 milyard 731 milyon 200 min manat və ya 37% çoxdur. Xarici valyutadakı depozitlər 13 milyard 89 milyon 500 min manatdır. Göstərilən müddətdə xarici valyutadakı əmanətlərin həcmi 1 milyard 520 milyon 100 min manat və ya 10,4% azalıb.
Ümumilikdə, keçən ilin yanvar ayının sonunda depozit bazasının dollarlaşması 56,4% təşkil edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 10% azdır.
Bank və maliyyə eksperti Əkrəm Həsənovun AYNA-ya dediyinə görə, depozit bazasının 10% azalması barədə məlumat yalnız fiziki şəxslərin əmanətlərinə aid deyil: “Ümumi depozit bazası fiziki və hüquqi şəxslərin müəyyən faiz dərəcəsi ilə banklarda yerləşdirilən əmanətləri deməkdir. Yəni buraya fiziki şəxslərin və əsasən hüquqi şəxslərin bank hesablarındakı pullar da daxildir”.
Eksper deyib ki, depozit bazasının dollarlaşma səviyyəsinin, yəni dollar əmanətlərində azalmanın bir sıra obyektiv amilləri var: “İlkin şərt olaraq dollar əmanətlərinə olan cüzi faizləri missal göstərmək olar. Bu gün banklar dollar əmanətlərinə çox az faiz verir - 1-2%, hətta, bəzi banklarda daha az faiz. Bu fonda milli valyutada sığortalanan əmanətlərin faiz həddi 12%-dir. Və ən yaxın devalvasiya ilə bağlı ciddi gözləntilər olmadığından, əmanətin pul vahidi kimi manata marağın artdığı və insanların dollara deyil, daha çox milli valyutaya yatırım etdikləri aydındır”.
“Bənzər bir vəziyyət hüquqi şəxslərin depozitləri üçün də yaranıb - manat əmanətləri üzrə gəlirlər dollar əmanətlərindən bir neçə dəfə çoxdur. Ancaq hüquqi şəxslər, əlbəttə ki, banklarda daha çox dövriyyə vəsaitlərini saxlayırlar. Dollar kreditlərinin həcmi az olduğundan və hüquqi şəxslərin kredit fondları da daxil olmaqla, dollarla daha az borc almağa başladılar. Nəhayət, ümumi vəziyyət nəzərə alınaraq daxili dövriyyə üçün milli pula ehtiyac var. Bu səbəbdən, pulu dollarla saxlamağın və konvertasiya edərkən komissiyada itirməyin mənası yoxdur”, - deyə Həsənov bildirib.
Mütəxəssis, ölkədə kölgə iqtisadiyyatına qarşı mübarizənin də bank əmanətlərinin artmasının bir səbəbi olduğunu düşünür: “Əmanətlərin artımı fiziki şəxslərin depozitləri hesabına olmayıb. Bu, daha çox hüquqi şəxslərin pullarıdır - hansıları ki, dövlət atdığı addımlarla tədricən “ağartmağa”, kölgə iqtisadiyyatından çıxarmağa və bank hesablarında saxlamağa məcbur edir”.
İqtisad elmləri doktoru, professor Saleh Məmmədov AYNA-ya şərhində qeyd edib ki, bank depozitlərinin dollarlaşması prosesinə manatın sabitliyi kömək edir: “Niyə insanlar pullarını dollarda az faizlə saxlayırlar? Belə ki, məqsəd bir neçə il əvvəl olduğu kimi, devalvasiya halında dolların manata nisbətdə artımından qazanmaqdır. Ancaq indi şərtlər fərqlidir”.
“Müharibədəki qələbə, əlbəttə ki, hər bir ölkənin milli valyutasının möhkəmlənməsində ciddi bir amildir - reytinqi artır, siyasi uğurlar möhkəmlənir. Bu da milli valyutaya marağı artıran səbəblərdən biridir”, - o vurğulayıb.
Müsahibimizin sözlərinə görə, əmanətçilərin niyə dolları manatın xeyrinə tərk etdiyini anlamaq üçün dollar və manat əmanətlərinin faiz nisbətlərini müqayisə etmək kifayətdir: “Orta hesabla, dollar əmanətləri üzrə faizlər 1%-i keçmir, bəzi banklarda isə daha da aşağıdır. Müqayisə üçün, keçən il manat əmanətlərinin orta gəlirliliyi 8% təşkil edib. Gördüyünüz kimi, milli valyutadakı əmanətlərə faiz, dollar əmanətlərindən xeyli yüksəkdir. Belə çıxır ki, ikili valyuta səbətinin məzənnəsi dəyişmir, amma dollar əmanətinin sahibi 1-2%, manatın sahibi isə 6-10% qazanır”.
Məmmədovun fikrincə, gəlirlilik fərqi depozit bazasının dollarlaşma səviyyəsinin aşağı düşməsinin əsas səbəbidir: “Ancaq başqa bir səbəb də var. Müharibə nəticəsində, habelə Azərbaycanın yüksək siyasi rəhbərliyi tərəfindən əliəyri məmurlara qarşı elan edilmiş korrupsiyaya qarşı mübarizə nəticəsində, indi ölkədən ciddi kapital axını baş verir. Buradan gedənlər də dollar çıxarmaqda maraqlıdırlar. Əlbəttə, başqa səbəblər də var, lakin sadaladıqlarım banklarda xarici valyutada əmanətlərin azaldılmasında iki əsas amildir”.