Mixail Şeytelman: “Rusiyada hər hansı dəyişikliyin olub-olmayacağı onlardan asılıdır – bu “ilk onluğ”un Putini yıxmaq istəyib-istəməməsindən”
Ötən həftə Moskvada, Qırmızı Meydanda - 9 May Qələbə günü ilə bağlı parad keçirildi. Rusiya Prezidenti komandası ilə yanaşı, Qazaxıstan, Belarus, Qırğızıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Tacikistan və Ermənistan rəhbərləri ilə birgə paradı qəbul etdi. Ukraynaya qarşı işğalçı müharibənin davam etdiyi bir vaxtda Moskvada ənənəvi paradın keçirilməsi bir çox suallar yaradır. Çünki əvvəldən təmtəraqlı tədbir keçirilməyəcəyi barədə fikirlər vardı. Onunla əsaslandırılırdı ki, həm Putin təhlükəsizlik məsələsinə görə paradı təxirə salacaq, həm də başqa ölkələrdən qonaq gəlməyəcək. Kremlin mətbuat katibi paraddan bir həftə öncə xaricdən heç kimin dəvət olunmadığını bildirmişdi. Lakin 8 mayda artıq 6 ölkə lideri Moskvada idi.
Parad və orada iştirak edən dövlət rəhbərləri ilə bağlı UNİAN-ın suallarını siyasi strateq Mixail Şeytelman cavablandırıb. AYNA sözügedən müsahibəni istinad və ixtisarla təqdim edir:
- Sizinlə Qırmızı Meydandakı paradı müzakirə etmək istəyirəm. Britaniya kəşfiyyatı paradı məsxərəyə qoyub: “canlı qalxan kimi istifadə edilən “muzey avadanlığı, qorxuya düşən prezidentlər”. Sizcə, Kreml bu paradın uğursuz olduğunu başa düşürmü?
- Əlbəttə, yox. Bu tam olaraq uğursuzluq deyil, mən bunu belə qiymətləndirirəm. Təbii ki, Britaniya kəşfiyyatının izahı bizi sevindirir, amma bu, yəqin ki, yeganə haldır ki, mən onunla qəti şəkildə razı deyiləm. Yazırdılar ki, texnika azdır, çünki Putin guya cəbhədə kifayət qədər texnika olmadığı halda ruslara onların texnikası olduğunu göstərmək istəməyib... Düşünmürəm ki, bu belədir. Britaniya kəşfiyyatı Putinin orada nə düşündüyünü necə öyrənib? Bu, Britaniya kəşfiyyatı üçün yanlış olan bir növ sui-qəsd nəzəriyyəsinə bənzəyir.
Cavab sadə olsa da - onun texnologiyası yoxdur. Nə oldu, axı Putin göstərdi. Əgər bu paradın Putinin gündəmə gətirəcəyi bir adı və ya şüarı olsaydı, onu belə adlandırardı: “Mən hələ uduzmamışam”.
Bu paradın məqsədi və mesajı Putin və Rusiyanın hələ çökmədiyini göstərməkdir. Onun kazakları var, qitələrarası ballistik raketləri var. Həm də - altı prezident və Nikol Paşinyanı var. Paradda özünü iri, kök prezidentlərlə əhatə etdi ki, onu vura bilməsinlər. Yenə deyirəm, məncə, Putin “hələ uduzmamışam” demək istədi və təbii ki, özü də uduzmadığına əmindir.
- Rusiya elitası haqqında danışsaq, parad zamanı elitanın bölündüyünü - iki qeyri-bərabər hissədə olduğunu deyə bilərikmi?
- Bəli, bölünüb. Birinci hissədə hər zaman bir yerdə olan, tədbirdən tədbirə dolaşan 10 nəfər var. Müharibə elan olunanda onlar Təhlükəsizlik Şurasında idi, ilhaq tədbirlərində, Federal Məclisə göndərilən mesaj zamanı da bir yerdə otururlar. Paradda da oradaydılar. İlk onluqda xarici işlər naziri Sergey Lavrov, Putinin özü, Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşev, Dmitri Medvedev, Dövlət Dumasının rəhbəri Vyaçeslav Volodin, Federasiya Şurasının rəhbəri Valentina Matviyenko, Moskva meri Sergey Sobyanin, Baş nazir Mixail Mişustin və Rus Pravoslav Kilsəsinin rəhbəri Kirilldir. Onlar Putinin dəstəsidir. Rusiyada hər hansı dəyişikliyin olub-olmayacağı onlardan asılıdır – bu “ilk onluğ”un Putini yıxmaq istəyib-istəməməsindən.
Əgər paradın özündə bütün “onluq” oturub baş verənlərə, başqa ölkə rəhbərlərinə baxsa, “bizdə hər şey yaxşıdır” deyərlər. Sonra hamı gördü ki, heç nə yoxdur. Silah yoxdur, sadəcə kazaklar və Naximov, altı xarici ölkə rəhbəri var.
- Niyə altı prezident və Paşinyan Moskvaya gəldi və dünya bu səfərə necə reaksiya verməlidir?
- Elan edilən Qırğızıstan Prezidenti Sadir Japarov sevdiyindən Kremlə getmədi, xalqını dolandırmaq lazımdır. Qırğızlar Rusiyada pul qazanırlar. Ölkənin ÜDM-in 40 faizini Rusiya Federasiyasından pul köçürmələri təşkil edir.
Amma qalanı... Mən Aleksandr Lukaşenkonu nəzərə almıram – onu çağırdılar, o da gəldi. Nikol Paşinyan ümumiyyətlə, prezident deyil və heç bir halda saya salınmır. Amma birdən, mayın 8-də Mərkəzi Asiya ölkələrinin dörd prezidenti eyni vaxtda gəlməyə razılaşdı. Halbuki Peskov bir həftə əvvəl heç kimin dəvət olunmadığını demişdi. Yəni düz bir gün əvvəl onları çağırdılar və hamısı gəlməyə qərar verdilər.
Və bunlar çox fərqli insanlardır, Rusiya Federasiyası ilə çox fərqli münasibətlərə malikdirlər. Biz bilirik ki, Qazaxıstan Prezidenti Tokayevin hansı münasibətləri var, Özbəkistan regional superdövlətdir, indi onun ordusu var, məncə, Rusiyadan da güclüdür. Ümumiyyətlə, Türkmənistan hər zaman təcrid vəziyyətindədir və belə şeylərə qatılmamağa çalışır. Yeri gəlmişkən, Türkmənistan dünyada BMT tərəfindən rəsmi olaraq bitərəf kimi tanınan yeganə ölkədir, ona görə də onun belə bir tədbirə getməsi qəribədir.
Və bütün bu müxtəlif insanları bir gündə necə razı salıblar, düzünü desəm, başa düşmədim.
- O ölkə liderlərinin Moskvaya səfərini Çinin xahiş etdiyi söyləntiləri var...
- Bəli, Çin haqqında versiya etibarlıdır. Ola bilsin ki, Putin pekindən xahiş etdi, Pekin də paradda iştirak edənlərə Moskvaya getmək müraciəti etdi. Görünür, Çinin bu müraciətini geri çevirmədilər.
Lakin Pekin onları Moskvaya təmənnasız göndərmədi və düşünürəm ki, o, onları danışıqlarçı kimi göndərdi. Çinin özü indi belə bir danışıq aparan rolunu oynadığından, barışıq, atəşkəsin bağlanması, sülh və sülh müqaviləsinin hazırlanması üçün gündəm formalaşdırmağa çalışır. Və bu beş prezidenti ora göndərmək mənə real görünür, onlar Si Cinpindən mesajlar verəcək, Putinə suallar verəcək və cavabları Cinpinlə bölüşəcəklər. Sonra onların beşi də Çinə gedəcək və orada Putinin nə düşündüyünü söyləyəcəklər.
Putinlə Si arasında görüşdən sonra iki ay ərzində körpünün altından çoxlu su axdı. Bu, Putinin nəzərdə tutduğu nüvə silahlarının yayılması və Avropa İttifaqı ilə danışıqlar və Sinin Zelenski ilə danışıqlarıdır. İndi də Çin lideri Putindən müəyyən suallara cavab almalıdır.
- Yeri gəlmişkən, paradda iştirak edən Lukaşenko adətən öz ölkəsində parad keçirirdi. Bu dəfə Moskvaya gəlişi onun qorxusudur, yoxsa iki stulda oturmaq cəhdidir? Maraqlı məqamlardan biri də, Lukaşenkonun oradan tez yoxa çıxmasıdır. O, həqiqətən özünü pis hiss etdi, yoxsa uzun müddət Putinlə birlikdə olmaq istəmədi?
-Təəssüf ki, onun üçün həqiqətən ümidsiz bir vəziyyət var. Moskvaya sonuncu səfəri zamanı zarafatla dedi: “Yaxşı, mən nə edə bilərdim, zəng etdin, gəldim”. Amma bu zarafat deyil.
Onun ölkəsi iqtisadi cəhətdən tamamilə Rusiya Federasiyasından asılıdır. Qırğızıstanla eyni şəkildə deyil, təbii ki.... İnsanların asılılığı var, hər bir konkret qırğız üçün Rusiyada baş verənlər önəmlidir. Belarusda belə deyil, hər bir belarus Rusiyadan asılı deyil. Sadəcə dövlət, konkret olaraq Lukaşenko rejimi Moskvadan asılıdır. Onun başqa seçimi yoxdur.
Bir də ki, onun orada xəstələnməsi... Mən burada heç bir nəzəriyyə qurmazdım ki, kimsə onu orada zəhərləməyə çalışıb. Mən buna inanmıram. Düşünürəm ki, sadəcə olaraq, adam həqiqətən xəstədir. O, çox xəstə görünürdü, həyatında heç vaxt olmadığı qədər pis görünürdü. Adamın nədənsə çox xəstə olduğu aydın idi.
Naməlum əsgərin məzarına gül qoya bilmədi. Artıq abidəyə yaxınlaşanda beş prezident və Paşinyan hamısı əyildi, amma Lukaşenko əyilib gül qoya bilmədi. Kadrlardan görünür ki, o, ayaq üstə qalır. Demək ki, onun vəziyyəti açıq-aydın pisdir.
- Fikir vermisiniz ki, kobud desək, son vaxtlar Belarus ərazisindən Ukraynaya atəş açılmır. Hətta MiQ-31 də Belarus ərazisində deyil. Sizcə bu nə ilə bağlıdır?
- Demək olar ki, bir ilə yaxındır, keçən yaydan bəri haradasa Belarusdan bizə atılmır. 90 faiz ehtimalla, Lukaşenko ilə bizim hökumət arasında ayrıca razılaşma var ki, oradan atəş açılmır. Bu razılaşmanın da təminatçısı var - Avropa İttifaqı.
Diqqət etmisinizsə, artıq neçə aydır ki, Belarusa qarşı yeni sanksiyalar tətbiq edilmir. Üstəlik, sanksiyalar götürülməsə də, sanksiyalar çərçivəsində bəzi güzəştlərə getdilər. Məsələn, gübrələrin Baltik limanları vasitəsilə çatdırılması və s. Ən parlaq, illüstrativ nümunə budur - Belarus milli komandası futbol üzrə Avropa çempionatının seçmə oyunlarında çıxış edir. Bəli, neytral meydanlarda, amma oynayır.
Bütün bunlar Lukaşenkonun əldə etdiyi ayrıca sövdələşmənin nəticəsidir. Sonra da Putin qarşısında özünü birtəhər müdafiə edir. Əslində bu ayrı sövdələşməni keçmiş xarici işlər naziri Vladimir Makey əldə etdi və bunun üçün ruslar tərəfindən öldürüldü. Və bu müqavilə bir növ işləyir.