Pekin və Yeni Dehli belə demək istəyir: "Rusiya, biz görürük ki, müharibədə qalib gələ bilməzsən”
Uzun müddətdir ki, “Rusiyayönlü neytrallıq” saxlayan Çin və Hindistan Ukraynanın dinc şəhərlərinin Rusiya raketləri ilə atəşə tutulmasını pisləyib. Lakin hər iki ölkə hələ də Rusiyanın başlatdığı müharibəni pisləməyib. Baxmayaraq ki, cəbhədəki vəziyyətin dəyişməsi ilə müharibənin başa çatdırılmasının zəruriliyindən danışmağa başlayıblar. UNİAN bunun Ukrayna üçün nə qədər əhəmiyyət kəsb etdiyini araşdırıb. AYNA araşdırmanı istinadla təqdim edir:
Yaxın vaxtlara qədər Hindistan və Çin Rusiyanın hərəkətlərini tənqid etməkdən yayınırdılar. Ancaq bu yaxınlarda bir dəyişiklik oldu. Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin onsuz da narazı olduğu Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammitində Hindistanın Baş naziri Narendra Modi onu “bu gün müharibə dövrü deyil” deyə qınayıb. Və Rusiyanın Ukrayna şəhərlərinə raket hücumlarının intensivləşməsi ilə rəsmi Pekin və Yeni Dehli artıq birbaşa olaraq gərginliyin azaldılmasına çağırıblar. Xüsusilə, “The New York Times”ın sitat gətirdiyi bu ölkələrin xarici işlər nazirləri vəziyyətin hərbi əməliyyatların dayandırılmasını tələb etdiyini bildiriblər.
"Böhranın sülh yolu ilə həllinə töhfə verən bütün səyləri dəstəkləmək lazımdır", - Çin Xalq Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Mao Ninq Çinin mövqeyini açıqlayıb.
Pekin gərginliyin tez bir zamanda azaldılmasına ümid edir və tərəflərə dialoq və məsləhətləşmələr zamanı “ixtilaflarını həll etməyi” tövsiyə edir.
Hindistan Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Arindam Bağçi isə bildirib ki, Yeni Dehli hərbi əməliyyatların dayandırılması səylərində dəstək təklif edəcək.
Bundan əlavə, Hindistanın xarici işlər naziri Subramanyam Caişankar birbaşa Hindistanın Ukraynadakı münaqişənin əleyhinə olduğunu bildirib: “Nə tərəflər, nə də beynəlxalq ictimaiyyət onun davam etdirilməsində maraqlıdır”.
Hindistan və Çindən gələn bu cür siqnallar dünyada müsbət qarşılandı. Məsələn, ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken ritorikadakı bu dəyişikliyi müharibəni dayandırmaq üçün Çin və Hindistanın Rusiya Federasiyasına təzyiqlərinin artması ilə izah etdi. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski isə Putinə dediklərinə görə onlara təşəkkür edib.
Bəs Çin və Hindistan həqiqətən də mövqelərini dəyişibmi? Və əgər onlar müharibəni bitirməkdə maraqlıdırlarsa, o zaman kimin xeyrinə?
Sözlər əməllərdən fərqlənəndə
Ukrayna Gələcək İnstitutunun beynəlxalq siyasət və Yaxın Şərq üzrə eksperti İlya Kusa vurğulayır ki, Hindistan və Çin üçün belə ictimai bəyanatlar nadirdir.
"Həm Hindistanın müharibə ilə razılaşmadıqları barədə bəyanatı, həm də çinlilərin ŞƏT-dən sonra əvvəllər dərc etdikləri kommünike güclü siqnallardır. Adətən bu, pərdəarxası edilir. Diplomatik dildən tərcümə etdikdə, belə demək istəyirlər: "Rusiya, biz görürük ki, müharibədə qalib gələ bilməzsən, ona görə də müharibə yekunlaşmalıdır. Axı dünya iqtisadiyyatındakı böhran bizi vurur”, - Kusa vurğulayıb.
Onun fikrincə, bu ölkələr üçün müharibənin hansı şərtlər altında başa çatacağı dünya bazarlarında vəziyyəti qaydaya salmaq üçün hətta altı ay müddətinə də barışıq əldə etmək faktı qədər önəmli deyil.
Sonuncu fikri Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru İqor Semivolos da bölüşür. O, əmindir ki, Çin və Hindistan Putinlə bərabər oynayacaq. Semivolos qeyd edib ki, son zərbələr yəqin ki, Hindistan və Çin Putinin eskalasiyadan vaz keçməyə hazır olduğunu göstərib.
“Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, siqnallardan sonra Moskva, Pekin və Dehli Vaşinqtona öz mesajlarını ünvanlayıblar. Axı Rusiya və Qərb münaqişənin əsas tərəfləri hesab olunur. Hindistanın Baş nazirinin Səmərqənddə "müharibə yoxdur erası" ilə bağlı Putinə dediyi sözlər məhz onu eskalasiya yolu ilə bitirmək məqsədi daşıya bilərdi. Necə ki, hinduların nə baş verdiyi vecinə deyil. Sadəcə deyir - bitirin! Və bəlkə də Putin onlara bunu vəd edib?", - deyə ekspert hesab edir.
Politoloq Rusiya Federasiyasının Ukrayna şəhərlərinə səksəndən çox raket atmasından dərhal sonra Hindistan və Çinin gərginliyi azaltmağa çağırdığına diqqət çəkib: “Yəqin ki, son zərbələr Hindistan və Çinə göstərdi ki, Putin bütün yolu eskalasiya yolu ilə getməyə hazırdır. Onların fikrincə, bu, Qərbin ayılmasına gətirib çıxara bilər, yəni onu danışıqlara getməyə məcbur etmək mümkün olacaq”.
Oktyabrın 4-də Hindistanın Baş naziri Modi Ukrayna Prezidenti Zelenskiyə Ukraynanın suverenliyini dəstəklədiyini təsdiqləsə də, bir həftə ərzində onun sözləri hərəkətləri ilə uzlaşmadı. Söhbət ondan gedir ki, Hindistan, eləcə də Çin BMT Baş Assambleyasının Ukrayna regionlarının ilhaqını pisləyən qətnaməsinə səsvermədə bitərəf qalıb. Xüsusilə, Rusiya sənədində Ukrayna ərazisini beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində tərk etmək tələbi irəli sürülüb.
Bəzi ukraynalı ekspertlər hesab edirlər ki, səsvermənin nəticələri Hindistan və Çinin Ukraynadakı müharibə ilə bağlı mövqeyində dəyişiklik olmadığını sübut edir. Bundan başqa, Rusiya Federasiyası onların susqun mövqeyini eskalasiyanın davam etdirilməsinə qeyri-rəsmi razılıq kimi şərh edə bilər. Ona görə də bununla bağlı Ali Radanın Xarici Siyasət Komitəsinin rəhbəri Oleksandr Merejko radikal addımlar atmağa çağırır: "Ukraynanın Çin Xalq Respublikası ilə müqavilə bazasına yenidən baxılmalıdır. Biz başa düşməliyik ki, bu, Ukraynanın tərəfdaşı, amma düşmənin müttəfiqi olmaqdır. Beləliklə, bu, milli və beynəlxalq təhlükəsizliyimizə təhdiddir”.
Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Oleq Nikolenko bildirib ki, XİN fərqli strategiya izləyir: “Rəsmi Kiyev Ukraynanın təşəbbüslərini dəstəkləmək üçün mövqeyini dəyişmək üçün səsvermə zamanı bitərəf qalan bütün ölkələrlə diplomatik səviyyədə işləməyə davam edəcək”.
Öz maraqları
Ancaq belə bir perspektivə az adam inanır. Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru Viktor Kiktenko deyib ki, Çin və Hindistan öz məqsədlərinə çatmaq üçün fəaliyyətlərini davam etdirəcəklər.
"Pekin və Yeni Dehli üçün Ukraynada müharibənin başa çatması vacibdir, lakin kimin xeyrinə - fərqi yoxdur. Onlar özlərinə faydalı olanı edirlər. Ukraynanın xeyrini səslərini çıxarmayacaqlar və bizim haqqımızı müdafiə etməyəcəklər. Çünki güclü Hindistan-Rusiya və Çin-Rusiya münasibətləri var. Bu, Moskvayönümlü deyil, sırf Pekinpərəst mövqedir”, - deyə alim vurğulayıb.
Lakin bu mövqenin tərkib hissələrindən birinin Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibədə yardımı olacağı təhlükəsi var.
"ÇXR Rusiya Federasiyasının ona faydalı olacağı strateji rəqabətdə ABŞ-a qalib gəlmək istəyir. Ukraynanın "ikinci Belarus"a çevrilməsi Qərbin məğlubiyyəti və ABŞ-ın müdafiə edə bilməyəcəyi rəvayətini gücləndirmək deməkdir. Rusiyanın Ukrayna üzərində qələbəsi Çin üçün ən yaxşı ssenaridir”, - Ordu, Konversiya və Silahsızlaşdırma Araşdırma Mərkəzinin Asiya-Sakit Okean regionunda araşdırmalar üzrə eksperti Yuri Poita belə hesab edir.
Bununla belə, onun sözlərinə görə, Çin anti-Rusiya sanksiyalarına qarşı çıxmağa və Rusiya Federasiyasına yüksək texnologiyalı silahlar ötürməyə hazır deyil. Yəni, rusların tərk edilmiş mövqelərində Çin işarələri olan mərmilər artıq tapılsa da (lakin bu silahların Çin tərəfindən ötürülməsinə dair rəsmi sübut yoxdur), Çin pilotsuz təyyarələri, yüksək dəqiqlikli silahlar və ya qapalı rabitə vasitələri ilə görünməyəcək.
“Ancaq Rusiya Federasiyası döyüş meydanında uduzsa, Çin yəqin ki, məhdud yardım göstərə bilər: döyüş sursatı, uniforma və kəşfiyyat məlumatları. Çinin çoxlu peykləri var”, - Poita vurğulayıb.
Hindistan isə əksinə, Rusiyadan asılıdır, çünki o, Rusiya silahlarının ən böyük alıcılarından birinə çevrilib. Bəs ruslar raketləri qurtaranda onu “borc” ala bilərmi?
Poita qeyd edib ki, Hindistanın hərbi yardım ehtimalı minimaldır: “Bununla belə, Hindistan silahlı qüvvələrində uçanların, idarə olunanların və üzənlərin 70%-i Rusiya istehsalıdır. Əgər siz T-72 almısınızsa, Rusiya Federasiyası onlara texniki xidmət göstərəcək, həm də daha 30 il”.
Ukraynada necə hərəkət etmək olar?
Semivolos qeyd edib ki, əslində Çin və ya Hindistanla diplomatik əlaqələrin kəsilməsi Ukraynaya heç bir fayda gətirməyəcək: “Üstəlik, bu ölkələr açıq şəkildə Kremlin tərəfini tutmadığı müddətcə Ukraynaya faydalı ola bilərlər. Ruslarla nə qədər oynasalar da, yenə də açıq şəkildə Moskvanın tərəfinə keçə bilmirlər. Bizim tərəfimizdən müsbət mənada oynaya biləcəyimiz bu variant həmişə var. Bu kiçikdir, amma var. Ukrayna xüsusilə, Hindistanla ünsiyyət qurmalıdır. Məsələn, Yeni Dehli Kiyevə dost olan Londonun mövqeyini dinləyə bilər. Ukrayna ordusunun döyüş meydanındakı uğurları buna töhfə verə bilər. Yəni dünya rusların müharibədə qalib gələ bilməməsini nə qədər çox görsə, “neytral” ölkələrin mövqeyi bir o qədər dəyişəcək.
"Silahlı Qüvvələrin əks-hücumunun başlaması ilə Çinin nəzərində Rusiya qlobal maraqları güc yolu ilə müdafiə etmək iqtidarında deyildi. Onlar Rusiya Federasiyasına real baxmağa başladılar. Onlar başa düşürlər ki, ruslar istənilən halda zəifləyəcək. Buna görə də Hindistan və Çin artıq öz xarici siyasətlərini korreksiya edirlər”, - İlya Kusa söyləyib.
Kiktenko da bu fikirlə razılaşır: "Biz "Rusiyayönlü neytrallıqdan" uzaqlaşmanın şahidi olduq. Hindistan və Çinin son bəyanatları bu ölkələrin siyasi rəhbərliyinin fikirlərindəki dəyişikliklərdən xəbər verir. Xüsusilə , Rusiyanın davranışının yolverilməzliyi ilə bağlı”.