Baydenlə Texas ştatı qarşı-qarşıya: bir tərəfdə mübahisə dərinləşir, digər tərəfdə milyonlarla miqrant sərhədə hücum edir
ABŞ-Meksika sərhədində miqrasiya böhranı ilə bağlı Respublikaçılar Partiyası ilə Demokrat Partiyası arasında uzunmüddətli münaqişə yenidən kəskin fazaya keçib. Texas qubernatoru Qreq Ebbot federal mərkəzin heç bir addım ata bilmədiyi miqrant axını səbəbindən konstitusion özünümüdafiə hüququndan istifadə etdiyini açıqladı.
2023-cü ildə Texasda 2,5 milyona yaxın insan ABŞ-Meksika sərhədini keçib. Yerli hakimiyyət orqanları hətta miqrantları avtobus və təyyarə ilə qonşu dövlətlərə göndərməli olurlar. Co Bayden administrasiyası ilə münaqişədə Qreq Ebbotu artıq Donald Tramp və digər 25 respublikaçı qubernator dəstəkləyib. Siyasi analitiklər ölkəni görünməmiş konstitusiya böhranının hədələdiyini bildirirlər. Texasda ABŞ-Meksika sərhədində baş verənlər və ABŞ-da insanların niyə vətəndaş müharibəsinin başlaması barədə getdikcə daha çox danışması haqqında “Lenta.ru” araşdırma aparıb. AYNA sözügedən araşdırmanı istinadla təqdim edir:
Səlahiyyət məsələsi
Texas qubernatoru Qreq Ebbot ilə federal hökumət arasındakı mübahisə 2021-ci ilin mart ayından bəri davam edir. Daha sonra siyasətçi Texasın bütün ABŞ ştatları arasında ən uzun, 1930 kilometr sərhədi paylaşdığı Meksikadan narkotik alverinin və qeyri-qanuni miqrasiyanın qarşısını almaq üçün mərkəzlə əlaqələndirilməyən “Lone Star” əməliyyatına başlayıb. Sərhəd ülgüc məftilləri ilə örtülmüşdü və Texas polisi ilə Texas Milli Qvardiyasına miqrantları həbs etməyə, onları nizam-intizamsızlıqda ittiham etməyə icazə verildi.
Qeyri-qanuni mühacirlərə qarşı davamlı olaraq güc tətbiq edilirdi. Təbii ki, bunların heç biri federal mərkəzlə razılaşdırılmayıb. Qreq Ebbot daha sonra sərhədi qorumaq işini yerinə yetirdiyi üçün hökumətdən heç bir icazə lazım olmadığını söylədi.
Texasda immiqrasiya böhranı
Ebbotun tədbirləri getdikcə daha radikal oldu. Belə ki, ötən il dövlət orqanları Rio-Qrandenin (Meksika ilə ABŞ arasında təbii maneə rolunu oynayan çay) yaxınlığındakı 305 metrlik hissəsində üzən maneə - şamandıra zənciri quraşdırıblar. Sərhədi qeyri-qanuni keçidlərin əksəriyyətini məhz bu bölmə təşkil edirdi. 2021-ci ildən bu yana ABŞ-a qeyri-qanuni immiqrantların daxil olması hallarının sayı üç dəfə artıb. Bütün bunlar mərkəzdən yan keçə bilməzdi.
Hələ 2022-ci ilin yayında ABŞ Ədliyyə nazirliyi Texasın İctimai Təhlükəsizlik Departamenti ilə bağlı araşdırmaya başladı - onlar qurumu insan hüquqlarının pozulması, irqi, rəngi və etnik mənsubiyyətinə görə ayrı-seçkiliyə görə yoxlamağa başladılar. Rio-Qrandedə şamandıraları quraşdırdıqdan sonra nazirlik su baryerinin quraşdırılmasını Çaylar və Körfəzlər Aktının pozulması adlandıraraq dövlətə qarşı şikayət edib. Nazirliyin hüquqşünasları bildiriblər ki, maneə gəmiçilik və ictimai təhlükəsizliyə təhlükə yaradır və Birləşmiş Ştatlar Ordusu Mühəndislər Korpusunun icazəsi olmadan quraşdırılıb.
Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının (RİAC) eksperti Aleksey Naumov hesab edir ki, indi Texas hüquqi baxımdan öz mövqeyini müdafiə etmək üçün kifayət qədər əsassız arqumentlərdən istifadə edir: “Konstitusiya hüququ üzrə bütün ekspertlər razılaşırlar ki, ABŞ Konstitusiyasının 1-ci maddəsinin 5-ci hissəsi məhz xarici silahlı basqın haqqında və normanın mənası ondan ibarətdir ki, federal qüvvələr əməliyyat meydanına yollanarkən, yerli qüvvələr bunun qarşısını ala bilər”.
Onun fikrincə, bu, ABŞ Konstitusiyasının yazıldığı dövrdə aktual idi. “Ancaq insanların vətəndaşlıq üçün müraciət etmək cəhdini işğal kimi şərh etmək qəribədir. Ebbot da deyir ki, bu, ABŞ-ın ştatlarla müqaviləni pozmasıdır, lakin ABŞ Konstitusiyası ayrı-ayrı ştatlar deyil, onların xalqı adından qəbul edilib”.
Yanğın baş verir
1 dekabr 2023-cü ildə federal məhkəmə şamandıraların götürülməsinə göstəriş verdi, lakin Ebbot nəinki itaət etmədi, həm də sərhəd maneələrinin tikintisinə daha bir milyard dollar ayırmaq üçün qanun layihələrini imzaladı. Bununla Texas-Meksika sərhədini qanunsuz keçməyə qarşı daha sərt tədbirlər görüldü. Üstəlik, yanvar ayında Milli Qvardiyanın üzvləri və Texas polisi keçiddəki park ərazisini nəzarətə götürdü və mərkəzə tabe olan federal ABŞ Gömrük və Sərhəd Mühafizəsi Agentlərinin maşınlarının oradan keçməsinə icazə vermədi. Bundan sonra Ağ Ev Texas hökumətinə məktub göndərdi və burada administrasiya federal hakimiyyətlərdən sərhədin bu hissəsinə girişi dərhal bərpa etməyi tələb etdi: hökumətə görə, Texas Milli Qvardiyasının hərəkətləri səbəbindən bir qadın və iki uşaq Rio-Qrandedə boğuldu. Texasın baş prokuroru Ken Pakston isə bildirdi ki, qanunla ştat öz ərazisini qorumaq üçün konstitusiya səlahiyyətlərindən istifadə etməyə davam edəcək.
ABŞ Ali Məhkəməsi federal hökumətin tərəfində olub, maneələrin aradan qaldırılmasını və federal agentlərə Meksika ilə sərhəddə əvvəllər quraşdırılmış ülgüc məftilləri kəsməyə icazə verib, lakin Ebbot və Texas İctimai Təhlükəsizlik Departamenti maneələri quraşdırmaq səylərini ikiqat artırdılar.
"Mən sərhədi qorumaq və Co Bayden administrasiyasının mülkümüzü məhv etməsinin qarşısını almaq üçün Texasın konstitusiya səlahiyyətini müdafiə etməyə davam edəcəyəm", deyə Ebbot bildirmişdi.
Texas hətta federal hökuməti ştat hakimiyyətinə tabe olan Milli Qvardiya ilə toqquşma ilə hədələyib. Texasın leytenant qubernatoru Dan Patrik deyib ki, Co Bayden administrasiyasının edə biləcəyi ən böyük səhv Amerika xalqının istədiyi işi görməyə mane olmaq olar. Adminstrasiya buna qarşı çıxsa, bu parkda hüquq-mühafizə orqanları, hərbçilərimiz, Milli Qvardiyamızla qarşılaşmalıdırlar”.
Yanvarın 25-də 25 Respublikaçı əyalət qubernatoru Ebbotu dəstəkləyib. Onlar Prezident Co Baydeni və onun administrasiyasını immiqrasiya qanunlarını yerinə yetirməkdən imtina etməkdə ittiham ediblər. Birgə bəyanatda deyilir: "Qanunun aliliyini qorumaq və sərhədlərimizi qorumaq əvəzinə, Bayden administrasiyası Amerika vətəndaşlarını tarixi səviyyədə qeyri-qanuni immiqrantlardan, ölümcül narkotiklərdən və terrorçulardan qorumaq üçün hərəkətə keçdiyi üçün Texasa hücum etdi".
Eyni zamanda, ayrı-ayrı ştatlar artıq sərhədi qorumaq üçün əlavə qüvvələr göndərməyə başlayıblar.
“Həddindən artıq dozadan ölən hər bir insan, vəzifə borcunu yerinə yetirərkən öldürülən hər bir hüquq-mühafizə orqanı əməkdaşı - Co Bayden, onun administrasiyası və onların sərhəd siyasəti bütün bu ölümlərdə günahkardır”, Dan Patrik vurğulayıb.
Aleksey Naumovun fikrincə, qubernatorların dəstəyi yalnız sərt miqrasiya gündəliyi ətrafında müəyyən konsensusun olması deməkdir: “Ümumiyyətlə, bu, immiqrasiya siyasətini özünün təməl daşına çevirmiş Respublikaçılar Partiyasındakı bütün fraksiyaların tələblərinə cavab verir”.
Münaqişənin kəskinləşməsi fonunda bir sıra KİV-lər də qiyamçı ştatın mümkün ayrılmasından yazmağa başlayıb. Üstəlik, Texas tarixində artıq müstəqillik dövrü olub – texas 1836-cı ildən 1845-ci ilə qədər, Meksikadan ayrılaraq ABŞ-a qoşulana qədər ayrıca respublika kimi mövcud olub.
ABŞ Ali Məhkəməsinin qərarı Ebbotun tədbirlərini dəstəkləyən Teksaslıların hədsiz narazılığına səbəb olub. Onlar hətta sosial şəbəkələrdə #Texit həştəqini işə salıblar (Brexit, Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqından çıxmasına bənzər).
Bununla belə, hələ 2023-cü ilin iyun ayında Texas Respublikaçılar Konvensiyası “Texas ştatının müstəqil dövlət statusunu yenidən təsdiqləməyini müəyyən etmək üçün” referenduma çağıran platforma qəbul edib. Texasın ayrılmasının bəzi tərəfdarları ştat konstitusiyasının 1-ci maddəsinin 2-ci bölməsinin müddəalarına istinad edirlər ki, burada teksaslıların “hökumətlərini məqsədəuyğun hesab etdikləri şəkildə dəyişmək, islahat etmək və ya ləğv etmək” hüququ var.
Eyni zamanda, iqtisadçıların fikrincə, Texas Braziliyadan üç mövqe yuxarı olmaqla, dünyanın doqquzuncu iqtisadiyyatı ola bilər. Texasın ABŞ iqtisadiyyatında rolu da böyükdür - ştatın ÜDM-i 1,7 trilyon dolları ötür. Hətta texaslılar arasında belə bir fikir var ki, federal hökumət əyalətdən qaçır, vergilərdə topladıqlarından çox az pul verir.
Neft hasilatı baxımından Texas Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanından sonra dünyada üçüncü yeri tuta bilər. Ştat həm də ABŞ-ın kosmik və hərbi sənayesinin mərkəzidir. Onun ərazisində aparıcı korporasiyaların qərargahları yerləşir: “ExxonMobil”, “AT&T”, “Dell”, “Shell”, “Pizza Hut”, “Tesla”, “Starbase”, “SpaceX...
Naumov isə hesab edir ki, “Texit” tamamilə qeyri-realdır: “Texasın özündə ABŞ-dan ayrılmağın zəruriliyi ilə bağlı konsensus yoxdur. Əksinə, Birləşmiş Ştatlarda islahatların aparılması zərurəti var”. Onun fikrincə, indiki hadisələr prezidentlik yarışında Prezident Con Baydenin dözülməz olduğunu və ölkəni idarə edə bilməyəcəyini göstərmək üçün istifadə olunur: “Bütün bunlar, Co Baydeni Donald Trampı məğlub edə bilməyən qeyri-effektiv namizəd kimi göstərmək üçün Respublikaçılar Partiyasının siyasi strategiyasının bir hissəsidir”.