Vəfat edən 89 yaşlı Fransiskin həyat yolu: Mənəvi yol seçmiş kimyaçı, tikanlı yol...
Aprelin 21-də 266-cı Papa Fransisk 89 yaşında vəfat edib. Frensisk təkcə katolik ölkələrində deyil, beynəlxalq siyasətdə də mühüm rol oynayan şəxs olub. Onun Ukrayna münaqişəsi ətrafında müzakirələrdə iştirakı xüsusilə nəzərə çarpırdı. Xorxe Mario Berqoglio necə Papa Fransisk oldu və onun pontifikatı nə ilə yadda qaldı?
Gələcək Papa Xorxe Mario Berqoglio 1936-cı il dekabrın 17-də Buenos-Ayresdə anadan olub. O bir çox argentinalılar kimi italyan mühacir ailəsindən çıxıb. Pontifik dəmir yolu işçisinin böyük ailəsində böyüyüb və beş uşağın ən böyüyü olub. Qəribədir ki, Papanın özünün dediyinə görə, uşaq ikən qəssab olmaq arzusunda idi və bunun ailəsini dolandırmağın ən yaxşı yol olduğuna inanırdı.
“Səbəbini soruşduqda: “Görün nə qədər pulu var” deyə cavab verirdim”, Fransisk xatırlayırdı.
Xorxe Mario isə başqa bir karyera seçdi. Uğurlu tələbə idi və təbiət elmlərinə xüsusi marağı vardı. Nəticədə italyan mühacirlərinin oğlu kimya mühəndisliyi diplomu aldı.
Lakin gənc kimyaçı tezliklə mənəvi xidmət yoluna qədəm qoydu. Xatirələrinə görə, bir yaz günü o katolik kilsəsinə gəldi və keşişin nitqindən çox ilhamlandı. O gündən Xorxe Mario seminariyaya daxil olmaq haqqında düşünməyə başladı: “19 yaşım olanda tibb məktəbinə getməyi planlaşdırırdım. Amma çağırış gəldi və seminariyaya daxil oldum”.
Seminariyadan əvvəl Xorxe Mario Berqoglionun bir neçə işi var idi. O təkcə öz ixtisası üzrə - kimya laboratoriyasında deyil, həm də təmizlikçi işləyirdi, hətta bir müddət gecə klubunda işləyib.
Üç il ərzində Berqoglio bir neçə Argentina seminariyasında təhsil alıb. Daha sonra Çilidə humanitar elmlər üzrə təhsil alıb, bu da ona Argentina Katolik kolleclərində ədəbiyyat, fəlsəfə və ilahiyyatdan dərs deməyə imkan verib. Hələ 1958-ci ildə Xorxe Mario Berqoglio yoxsulluq, iffət və itaətlə bağlı əbədi and içib. Maraqlıdır ki, bir anda gənc seminarist öz seçiminə şübhə etməyə başlayıb, lakin sonda o katolikliyə sadiq qalıb və 13 dekabr 1969-cu ildə keşiş təyin edilib.
1970-1980-ci illərdə Xorxe Mario Berqoglio Argentinanın Yezuit monastırında müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Eyni zamanda, İspaniya, Böyük Britaniya və Almaniyada yaşayıb.
“Yezuitlərlə bağlı məni üç şey təəccübləndirdi: missionerlik ruhu, qarşılıqlı dəstək və nizam-intizam”, - demişdi Papa Fransisk.
Vaxt keçdikcə gələcək pontifik Buenos Ayres arxiyepiskopluğunda getdikcə daha vacib vəzifələrə təyin edilib və 1998-ci ildə onun rəhbəri olub. Artıq 21-ci əsrin əvvəllərində Argentina arxiyepiskopu Vatikanın diqqətini çəkib.
2001-ci ildə Papa II İohann Pavel Berqoglionu kardinal rütbəsinə yüksəldib və sonra onu Roma Kuriyasında bir neçə inzibati vəzifəyə təyin edib.
2005-ci ildə II İoann Pavelin ölümündən sonra Xorxe Mario Berqoglio Müqəddəs Taxt-Taca namizədlərdən biri hesab olunurdu. Bununla belə, o deyil, alman kardinalı Cozef Alois Ratzinger Papa XVI Benedikt seçildi. Eyni zamanda, artıq o illərdə Kardinal Bergoglio özünü nümunəvi bir katolik kimi göstərdi və bu, ona dəstəyi artırmağa kömək etdi. O hər şeydən əvvəl şəxsi təvazökarlığı ilə tanınırdı: sadə həyat sürür, kiçik bir mənzildə yaşayır, ictimai nəqliyyatdan istifadə edir və özü üçün yemək bişirirdi.
Lakin Buenos-Ayres arxiyepiskopu ittihamlardan yayına bilməyib. 2005-ci ildə hətta Berqoglioya qarşı cinayət işi açılıb: guya 1976-cı ildə argentinalı keşiş ölkəni idarə edən hərbi xunta ilə əlbir olub və iki yezuitinin oğurlanmasında iştirak edib. Lakin bir neçə ildən sonra bütün bu ittihamlar ləğv edilib.
XVI Benedikt uzun müddət Müqəddəs Taxt-Tacda qalmadı: artıq 2013-cü ildə o, Taxt-Tacdan imtina etdiyini elan etdi - 600 ildə ilk dəfə Papa könüllü olaraq Vatikanı tərk etdi.
Bu hadisədən sonra dünyanın müxtəlif regionlarından 115 kardinalın iştirak etdiyi yeni konklav çağırıldı. Namizədlərin müzakirəsi martın 12-də günortadan sonra başladı və elə ertəsi gün Sikstin kapellasının üstündəki bacadan ağ tüstü buraxıldı – yeni Papa seçilmişdi və o Buenos Ayres arxiyepiskopu Xorxe Mario Berqoglio idi.
“Gəlin birlikdə çalışaq, qardaşlıq və sevgi yolunda birlikdə addımlayaq. Gəlin bir-birimiz üçün, böyük qardaşlığın olduğu bütün dünya üçün dua edək”, - Papa Fransisk Vatikanda ilk dəfə söylədi.
Maraqlıdır ki, argentinalı Xorxe Mario Berqoglio təkcə Cənubi Amerikanın bu ölkəsindən olan ilk pontifik deyil, həm də Cənubi Amerikada doğulan ilk Papa oldu. Daha bir maraqlı məqam odur ki, bundan əvvəl yezuit ordeninin üzvləri heç vaxt Müqəddəs Taxt-Taca, hətta onun çiçəklənmə dövründə də seçilməmişdilər.
Müqəddəs Taxt-taca yüksələn yeni Papa ilk növbədə şəhər-dövlət strukturuna aid olan mühüm islahatlar həyata keçirməyə başladı. Fransisk Vatikanın qanunvericiliyini kökündən dəyişdirən Papa Dövlətlərinin Cinayət və Cinayət Prosessual Məcəllələrinə və İnzibati Hüququn Ümumi Normlarına düzəlişləri təsdiqləyib. Papa beynəlxalq audit şirkətlərini də cəlb etməklə müxtəlif auditlər apararaq Vatikan departamentlərində maksimum şəffaflığa nail olmağa çalışıb. Fransiskin fəal fəaliyyəti nəticəsində həqiqətən də Roma Kuriyasının strukturu sadələşdirildi və Vatikanın bürokratik aparatı azaldıldı.
Vatikanda Fransisk sadə həyat tərzini davam etdirdi. O Apostol sarayındakı geniş mənzillərdən imtina etdi və Santa Marta qonaq evində üç otaqlı bir süitdə yerləşdi. Papa ona görə dəbdəbəli əşyalardan istifadə etmədi: xaç və qızıldan hazırlanmış papa üzüyü əvəzinə köhnə monastır xaçını buraxdı və gümüşdən bir üzük sifariş etdi.
Fransiskin dünya həyatında gözlənilməz təzahürləri gülməli idi. Məsələn, 2022-ci ilin yanvarında o Romanın tam mərkəzindəki musiqi mağazasında klassik musiqi CD-lərini seçərkən görülüb. Sonradan məlum oldu ki, pontifik Müqəddəs Taxt-Taca seçilməzdən əvvəl onun daimi müştərilərindən biri olub.
Fransisk pontifikliyinin əvvəlindən çox liberal bir şəxsiyyət kimi tanınırdı. Bu, ilk növbədə onun katolik kilsəsindəki qadınlara qarşı siyasətinə aid idi. Hətta yeni Papanın qadınlara xidmət etmək və kahinlərə subaylıqdan imtina etmək hüququ verəcəyi gözlənilirdi. Və Fransisk həqiqətən də bu istiqamətdə addımlar atdı. Bir neçə qadını kilsədə ən yüksək vəzifələrə təyin etdi. Digər bir islahat katolik ibadətləri zamanı oxucu və qurbangah serveri funksiyalarını yerinə yetirmək üçün kilsələrdən olan qadınların rəsmi icazəsi idi.
“Biz dua edirik ki, qadınların ləyaqəti hər bir mədəniyyətdə tanınsın və dünyanın müxtəlif yerlərində onların məruz qaldıqları ayrı-seçkiliyə son qoyulsun”, Papa Fransisk vurğulayıb.
Nəhayət, 2023-cü ildə qadınlara yepiskoplar məclisində səs vermək hüququ verildi və bu, katolik qadın hərəkatı tərəfindən də müsbət qarşılandı.
Bununla belə, bir çox başqa məsələlərdə Papa Fransisk ənənəvi dəyərlərin müdafiəçisi olaraq qaldı. 2021-ci ildə o, Avropa Komissiyasının təklif etdiyi inklüziv şərtlərə qarşı sərt çıxış etdi. Xüsusilə, "xristian" və "Milad" sözlərindən istifadə gender-neytral ifadələrin yayılmasını ehtiva edirdi. Fransisk bu tədbirləri diktatura adlandıraraq, onları dil sahəsindəki yenilikləri ilə tanınan nasist və kommunist rejimlərinin hərəkətləri ilə müqayisə edib.
Sosial problemlərin həlli Papa üçün də vacib idi. “Kasıb insanlar üçün kasıb kilsə” ideyasını bəyan edən Papa imkansızlara, xəstələrə və əzab çəkənlərə çıxışlar həsr etdi, varlı insanları yoxsullara kömək etmək üçün ianə verməyə çağırdı və dünya liderləri ilə bərabərsizliklə mübarizəni müzakirə etdi.
“Biz bir-birindən ayıran divarları yıxıb, rifahı artırmağa, daha da geniş vüsət almağa çalışmalıyıq. Bizə daha çox hüquq və daha çox azadlıq lazımdır”, - Papa Fransisk qeyd edirdi.
Papanın pontifikatının əsas hadisələrindən biri, şübhəsiz ki, onun 2016-cı ildə Kubada Moskva və Bütün Rusiyanın Patriarxı Kirill ilə tarixi söhbətidir. Bu, 1054-cü ildə kilsə parçalanmasının qəbul edilməsindən sonra təxminən min il ərzində Rus Pravoslav və Katolik kilsələrinin ən yüksək iyerarxlarının ilk görüşü idi.
Fransisk digər dinlərin nümayəndələri ilə də əlaqələr qurdu. 2021-ci ildə papalıq tarixində ilk dəfə İraq şiələrinin ruhani lideri Ayətullah Əli Sistani ilə görüşdü. Bir neçə il əvvəl, İsveçə həcc ziyarəti zamanı Roma Papası reformasiya zamanı katoliklərin törətdiyi bütün zorakılıq hərəkətlərinə görə bağışlanmasını istədi.
Sələfi II İohann Pavel kimi Fransisk də dünya siyasətində eyni dərəcədə əhəmiyyətli rol oynamağa çalışdı. Son illər o xüsusilə Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı mövqeyi ilə yadda qalıb. Digər Qərb liderlərindən fərqli olaraq, Fransisk döyüşün əvvəlindən NATO-nun Ukrayna böhranının inkişafındakı mənfi rolunu etiraf edib.
Vatikanın təzyiqlərinə baxmayaraq, Fransisk Rusiya hakimiyyəti ilə əlaqə saxladı. Artıq 2022-ci ilin martında, müharibənin başlamasından qısa müddət sonra o Rusiyanın Müqəddəs Taxt-Tacdakı səfirliyinə baş çəkdi və bu, “görünməmiş addım” adlandırıldı. Və 2023-cü ilin yayında katolik gənclərin Ümumrusiya toplantısında Rusiya imperiyasının böyük irsindən danışdı.
Nəhayət, pontifik dəfələrlə Kiyev və Moskvaya vasitəçilik xidmətlərini təklif edib və sülhə nail olmaq üçün konkret addımlar atıb. 2023-cü ildə onun təşəbbüsü ilə kardinal Zuppi Kiyev, Moskva, Vaşinqton və Pekinə səfər edib. Onun nəticəsi ukraynalı uşaqların valideynləri və qəyyumları ilə birləşdirilməsi mexanizminin yaradılması haqqında razılaşma olub.
Beynəlxalq məsələlərdə fəallığına baxmayaraq, Papanın vəziyyəti yaxşı deyildi. Zaman keçdikcə daha da pisləşdi. 2022-ci ildə Fransiskə osteoartrit diaqnozu qoyuldu və bu, onu əlil arabasından istifadə etməyə məcbur etdi.
O vaxtdan bəri Fransisk xarici səfərlərini məhdudlaşdırmalı oldu. Eyni zamanda, 2024-cü ilin payızında o əsasən müsəlman olan Cənub-Şərqi Asiya və Okeaniya ölkələrinə genişmiqyaslı səfər etdi.
Bu ilin fevralında 88 yaşlı pontifik ağır xəstələndi. Ona əvvəlcə bronxit, sonra isə qoşa pnevmoniya diaqnozu qoyuldu və vəziyyəti bir neçə dəfə ağırlaşdı. Fevralın 14-də o, bir aydan çox qaldığı “Gemelli” klinikasına yerləşdirildi. Papa xəstəxanada olarkən bütün dünya katolikləri onun sağlamlığı üçün dua edirdilər, kardinallar isə hər axşam Romadakı Müqəddəs Pyotr meydanında dualar edirdilər.
Nəticədə martın sonunda Papanın vəziyyəti yaxşılaşdı. O xəstəxanadan buraxılıb və bir müddət sonra Fransisk yenidən ictimaiyyət qarşısına çıxmağa başlaydı. Lakin onun səhhəti tam bərpa olunmadığından Papanın iş qrafiki xeyli yüngülləşib.
Ölümündən bir gün əvvəl, Müqəddəs Pasxa bayramında o Müqəddəs Pyotr Bazilikasının eyvanından xeyir-dua verdi və Pasxa mesajında yenidən sülhə çağırdı.
“Həqiqi tərksilah olmadan sülh mümkün deyil! Hər bir xalqın öz müdafiəsini təmin etmə ehtiyacı ümumi silahlanma yarışına çevrilə bilməz”, Fransisk son sözlərində bildirdi.
Pontifik Romanın qurulduğu gün, aprelin 21-də səhər saatlarında vəfat etdi. Demək olar ki, dərhal Vatikan vəfatla bağlı xəbərləri təsdiqləyərək, Papa Fransiskin katolik kilsəsinə xidmət etmək, İncilin dəyərlərini yaymaq və yoxsullara kömək etməkdə xidmətlərini sadaladı.
Qeyd edək ki, Roma Papası Fransiskin aprelin 26-da dəfn mərasimi keçiriləcək.